Przeprowadzone w ciagu ostatnich czterdziestu lat badania nad motywacją uczniów dostarczyły wiele informacji o tym:
– co skłania uczniów do nauki i jaki wiąże się z tym wysiłek,
– jakich wyborów dokonują uczniowie,
– co decyduje o tym, że się nie poddają w trudnych chwilach,
– jaki wpływ na motywację mają działania nauczyciela i zachowanie kolegów,
– jak rozwija się motywacja,
– jaki wpływ na nią ma otoczenie szkolne.
Osiem zasad opisanych poniżej można porównać do elementów układanki, które muszą do siebie pasować, aby stworzyć spójny obraz środowiska niezbędnego do rozwoju strategii motywacyjnych.
- Przekonania motywacyjne stanowią sprzyjający kontekst dla procesu uczenia się. Wynikają one bezpośrednio z doświadczeń szkolnych, wypowiedzi nauczycieli, rodziców lub kolegów i porównań społecznych. Przekonania motywacyjne stanowią punkt odniesienia do opinii, odczuć i działań uczniów związanych z danym obszarem tematycznym. Przekonania ucznia dotyczące danej dziedziny mogą być zdecydowanie korzystne (optymistyczne) lub niekorzystne (pesymistyczne), co przekłada się na pozytywny lub negatywny kontekst procesu uczenia się. Raz uformowane, korzystne bądź niekorzystne przekonania motywacyjne jest bardzo trudno zmienić.
- Niekorzystne przekonania motywacyjne utrudniają uczenie się. Niepowodzenie nie motywuje uczniów do nauki. Uczniowie, którzy łączą swoje słabe wyniki z brakiem umiejętności, liczą się z kolejnymi niepowodzeniami. Towarzyszą im też negatywne myśli i odczucia.
- Korzystne przekonania motywacyjne ułatwiają uczenie się. Uczniom, którzy doceniają wartość nauki, mniej zależy na zachętach, bodźcach i nagrodach. Uczniowie wolą wykonywać czynności, o których myślą, że mają umiejętności potrzebne do ich wykonania albo które lubią. Jeśli doceniają nabywanie nowych umiejętności, oznacza to, że wyrobili w sobie korzystne przekonania motywacyjne. Jest wówczas bardzo prawdopodobne, że będą poszukiwać możliwości ćwiczenia tych umiejętności. Jeśli uczeń bez otrzymania nagrody przystępuje do wykonania zadania i je realizuje, to uważa się, że ta czynność wypływa z motywacji wewnętrznej. Korzystne przekonania motywacyjne wiążą się z samą czynnością. Uczniowie z motywacją wewnętrzną twierdzą, że dana praca nie wymaga wysiłku, a wykonywanie jej przynosi zadowolenie. W momencie pojawienia się trudności nie przestają oni pracować, gdyż są wewnętrznie zdeterminowani.
- Nastawienie uczniów na osiągnięcie celu. Uczniowie nastawienie na osiągnięcie mistrzostwa uczą się więcej niż uczniowie koncentrujący się na tym, jak wypadają w oczach innych. Sposób nastawienia się uczniów na wykonywanie zadań z konkretnego przedmiotu, stanowi silny wyznacznik ich zaangażowania i wyników. Uczniowie uczący się dlatego, że chcą jak najlepiej opanować nową umiejętność, wykorzystują dużo częściej skuteczne strategie uczenia się, niż uczniowie głównie zajęci tym, jak wypadają w oczach innych osób. Uczniowie wykazują wyraźne dążenie do osiągnięcia celu do drugiej klasy szkoły podstawowej. Potem jednak nastawienie, by dobrze wypaść, staje się postawą dominującą. Coraz bardziej skupiają się na poczuciu własnej wartości, częściej przejmują się statusem w grupie, unikając działań, które grupa odrzuca. W czwartej klasie istotne znaczenie w dążeniu do celów indywidualnych zaczyna mieć postawa unikowa.
- Znaczenie wkładu pracy w naukę. Uczniowie oczekują, że doceni się ich wysiłek. Na podstawie oceny swoich umiejętności i przekonań dotyczących koniecznego wkładu pracy uczniowie decydują, ile wysiłku włożą wdane zadanie. Małe dzieci znane są z przeceniania lub niedoceniania własnych umiejętności. Umiejscawiają się czasem pośród najlepszych uczniów w klasie, choć w rzeczywistości ich wyniki są poniżej normy. W miarę dorastania informacje, które uczniowie otrzymują od rodziców i nauczycieli stopniowo się zmieniają. Większy nacisk kładzie się na ich zdolności jako źródło sukcesu lub porażki niż na wysiłek wkładany w naukę.
- Wyznaczanie celów i ocenianie. Uczniowie potrzebują zachęty i informacji zwrotnej, o tym, jak mogą rozwijać strategie motywacyjne. Uczniowie określający własne cele w procesie uczenia się jako zgodne z celami wyznaczonymi przez nauczyciela, akceptują wynik, do którego mają dążyć. Istnieje większa szansa na realizację celów nauczania, jeśli zostaną one uzgodnione wspólnie przez nauczyciela i uczniów.
- Dążenie do celów i kształtowanie silnej woli. Uczniowie potrzebują zachęty i informacji zwrotnej na temat tego, jak wyrobić sobie siłę woli. Dobre chęci pojawiające się na etapie wyznaczania celów nie wystarczą, by cele te zrealizować. Aby osiągnąć poszczególne cele, potrzebna jest aktywność ucznia, co oznacza włożenie w to wysiłku. Wysiłek to zamierzone działanie mające na celu zintensyfikowanie zaangażowania w realizację zadania, takie jak zwiększona uwaga, koncentracja, ilość czasu poświęconego na zadanie lub wykonywanie konkretnych czynności (np. ponowne czytanie tego samego tekstu, powtarzanie, podkreślanie, parafraza, przepisywanie).
- Jak pogodzić różne cele? Uczniowie są bardziej zaangażowani w naukę, jeśli jej cele są zgodne z ich celami. Nauczyciele, wychowawcy i rodzice są przekonani, że zdobywanie wiedzy i nabywanie umiejętności to najważniejsze cele, do których powinni dążyć uczniowie. Jednak rzeczywistość jest inna. Dla młodych ludzi cele ustalone przez nauczyciela nie są najistotniejszymi celami wich życiu. Mają oni także inne cele, do których dążą. Na przykład chcą być sprawiedliwie traktowani, znaleźć krąg przyjaciół, dowiedzieć się więcej o ulubionych tematach i rozmawiać o uczuciach. Te osobiste cele odgrywają kluczową rolę w procesach motywacyjnych, określając ich treści, kierunek i intensywność.
Często mówi się, że niewłaściwe nauczanie niweluje motywację, a właściwy sposób nauczania wydobywa z uczniów wszystko, co najlepsze, niezależnie od tego, w jakim są wieku. Jeśli nauczyciel chce zachęcić uczniów, by potrafili się samodzielnie uczyć i wypracowali niezależne umiejętności uczenia się, musi poznać zasady, które rządzą motywacją leżącą u podstaw procesu uczenia się.
Żródło: Monique Boekaerts, Motywacja w nauce, CODN